qapı

is.

1. Girib-çıxmaq üçün evin, yaxud barının və s. -nin divarında açıq yer, deşik, habelə bu deşiyi qapamaq üçün taxtadan, dəmirdən və s. dən düzəldilən qurğu. Divara qapı açmaq. Ev qapısı. Qapını örtmək. Ara qapı (iki otağın arasındakı qapı). Qapı ağzı (qapının qabağı, qapı önü). Qapı içi (astana). // məc. Ev mənasında. <Gülzar:> Heç kəs cürət edib bu qapıya gələ bilməz. S. S. A..

2. Evin, binanın qabağı, girəcəyi; həyət. Elə kəs var ki, tapılmaz qapısında bir inək. S. Ə. Ş.. Mal qapıya gələndə axşam- səhər; Qoyun mələr, quzu mələr, dağ mələr. A. Ş.. Hədiyyə naharını təzəcə bitirmişdi ki, qapıda maşın səsləndi. M. C.. Qapıbaca – ev, həyət, evin yan-yörəsi. Qapıbacadan muğayat ol. İt qapı-bacanı qoruyur. – <Xırda xanım:> Bu saat otaqları təmiz süpürərsən, qapı-bacanı gül kimi eləyərsən. N. V.. Züleyxa xeyli vaxt, həyəcan içində qapı-bacada dolandı. S. R.. Qapıda törəmə – sahibinin öz həyətində doğulmuş və ya böyümüş (heyvan haqqında). // Evin divarları, evə yapışıq olan yerlər. Qapıbacanı əhənglə ağartmaq . . ümumi bir həvəs idi. H. S..

3. Bir şeyin ağzını, deşiyini, girəcəyini örtüb bağlamaq üçün dəmirdən, taxtadan, şüşədən və s. dən düzəldilmiş örtü. Şkafın qapıları. Buxarının qapısı. Avtomobilin qapısı.

4. Nərd oyununda: iki daşla tutulan xana.

◊ Açıq qapı – hər kəsin girə bildiyi yer. . . Qaçay arxasını divara söykəyib açıq qapıdan həyətə baxırdı. İ. Məlikzadə. <Əmir:> Mən bağlı qapını yox, açıq qapını kilidləməklə qapını bir az açıq qoymuşdum. M. S. O.. Bağlı qapı dalında – gizli, xəlvəti, kənar adamın iştirakı olmadan. Qapı dalında qalmaq (qoymaq) – 1) bayırda qalmaq, içəri buraxılmamaq; 2) sıxıntıda qalmaq, çətinliyə düşmək, ağır vəziyyətə düçar olmaq. Bəs ana deyilmi, özün söylə bir; O qapı dalında qoyduğun ana? B. V.. Qapıda durmaq – müntəzir olmaq, gözləmək. <Mirzə Cəfər xan:> Əli xan . . indi, budur, özü də, sərkərdələri də gəlib qapıda durub, hüzuri-aliyə müşərrəf olmağa izin istəyirlər. Ə. H.. Qapıdan qovmaq – rədd etmək, qəbul etməmək, üz göstərməmək. <Dərviş:> Ay camaat, Allah xatirinə, gəliniz məni bu zalımın əlindən xilas ediniz. Qardaş, köməyə gələn olmadı. Yüyürdüm divan qapısına, «bizə dəxli iş deyil» – deyib, məni qapıdan qovdular. N. V.. Qapı-qapı gəzmək (dolaşmaq, düşmək) – 1) hər tərəfə müraciət etmək, hər tərəfi dolanmaq, həyətbəhəyət gəzmək (bir şey üçün). <Yasəmənin> əri Yusif də qapı-qapı gəzib ayı oynadardı. S. S. A.. Yazırsınız ki, sudan ötrü qapı-qapı dilənirsiniz və bundan savayı çox artıq-əskik sözlər yazırsınız. Mol. Nəsr. Qadınlar belə adamı qapı-qapı axtarıb tapırlar. M. S. O.. Qoca Məşədi Məmmədvəli qapı-qapı düşüb bəylərə, mollalara yalvarıb bir neçə günün müddətində həmin kağızı düzəltdi. Ə. Haqverdiyev; 2) dilənmək, dilənçilik etmək. Həyat qayğısı, ehtiyac ananı qapı-qapı gəzdirdi. M. C.. Qapı-qapıya – lap yaxın, üz-üzə. Qapı-qapıya qonşular. – <Dükançı Hümmətəli:> Bəy, məni tanımırsan? Bahalıq ili siz ilə qapı-qapıya olmurduqmu? Ü. H.. Qapılara düşmək – qapı-qapı gəzib dilənmək, dilənçilik etmək. <Qurban Pəri caduya:> Niyə dövlətli adamları tovlayıb puldan-zaddan almırsan, çiyninə bir torba salıb qapılara düşürsən? Ə. H.. Qapını dabanından çıxarmaq – gedibgəlməklə birini təngə gətirmək, bir yerə, bir adamın yanına çox gəlib-getmək, israr etmək. <Oğlanlar> qapını döydülər. Açmadı. Yumruqla döyəclədilər, hətta təpiklə taqqıldatdılar. Qız qapının az qala dabanından çıxacağını görüb qorxdu. İ. Ş.. Qapını döymək məc. – lap yaxınlaşmaq. Qış qapını döyür. – Axı, cəsarətsiz, axı, ürəksiz; Qapını döyməmiş hələ bir zəfər. B. V.. Qapını üzünə çırpmaq – çox pis qarşılamaq, qəbul etməmək, qovmaq. Qapısı açıq – qonaqpərəst, comərd, səxavətli, çörək verən adam haqqında. Qapısı açıq adamdır. – Ürəyi, süfrəsi, qapısı açıq; Kimsə bu qapıdan sənə deməz, çıx. Şəhriyar. Qapısı bağlanmaq (çırpılmaq) məc. – evi-eşiyi dağılmaq, ailəsi məhv olmaq. Çatmadı əvvəlcə bu xəbər ona; İnana bilmədi qulaqlarına; Elə ki, inandı. . . o, lal kəsildi; . . Anladı, bildi: Qapısı bağlandı, ocağı söndü. B. V.. Qapısını döymək məc. – sataşmaq, dolaşmaq. Quduz düşmən, özünü bir bu qədər öymə, gəl; Bu qartallar yurdunun qapısını döymə, gəl. S. Rüst.. Döymə qapımı, döyməyim qapını. (Məsəl). Qapısının açarı dama atılmaq – bax qapısı bağlanmaq.